Dört ildeki girişimler, yaşamların yeniden inşasına yönelik süregelen kararlılığın bir göstergesi
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Türkiye’de 53.537 kişinin hayatını kaybetmesine ve 3,3 milyon kişinin evsiz kalmasına neden olan yıkıcı depremlerin birinci yılı geride kalırken, depremlerden etkilenen bölgelerin sosyo-ekonomik toparlanmasına yönelik desteğini genişletmek amacıyla bir dizi yeni girişim başlattı. Bu girişimler arasında Kahramanmaraş’ta bir kadın iş geliştirme merkezinin kurulması; Malatya’da engellilere yönelik protez ve diğer yardımcı cihazlar için bir bölge merkezi oluşturulması; ve Adıyaman ve Hatay’da yaşlılara ve engellilere yönelik iki “erişilebilir toplum merkezi”nin açılması yer alıyor.
Felaketin birinci yılının geride kalması vesilesiyle, depremlerden en çok etkilenen dört ile düzenlediği bir haftalık ziyaret sırasında depremzedelerle bir araya gelen UNDP Türkiye Mukim Temsilcisi Louisa Vinton, “Etkilenen topluluklarla dayanışma içindeyiz ve toparlanma çabalarını destekleme konusundaki kararlılığımızı bir kez daha teyit ediyoruz.” dedi.
UNDP’nin bu yeni girişimleri, şu dört öncelikli alana odaklanan 50 milyon ABD doları tutarındaki bir programın parçası: hassas gruplara yönelik bakım hizmetlerinin yeniden sağlanması; geçim kaynaklarının ve ticari faaliyetlerin canlandırılması; atıkların ve deprem enkazının belediyeler tarafından daha iyi yönetilmesinin sağlanması; ve tehlike altındaki kültürel mirasın korunması ve restore edilmesi.
Vinton, sözlerine şöyle devam etti: “Böylesine korkunç bir felaket karşısında, verdiğimiz desteğin mütevazı olduğunun farkındayız. UNDP pek çok somut gelişmeye katkıda bulundu, ancak bölgenin tam anlamıyla toparlanmasının uzun yıllar gerektirdiğinin bilincindeyiz.”
Geçim kaynaklarının canlandırılması
UNDP’nin sosyo-ekonomik toparlanmaya yönelik çalışmalarından en önemlisi, İsveç tarafından finanse edilen ve depremlerden en çok etkilenen 11 ilde 4.616 küçük işletmeye verilen 10 milyon ABD doları tutarındaki “deprem sonrası toparlanma hibeleri” programı. Hız ve kolaylık ekseninde tasarlanan hibeler, başvuru çağrısından sonraki birkaç hafta içinde nakit olarak dağıtıldı. Program, neredeyse sınırsız olan ihtiyaçlar karşısında – toplam 23.648 başvuru alındı – mütevazı kalsa da, daha geniş bir ekonomik canlanmayı katalize edecek bir aşağıdan yukarıya yayılım etkisi yaratmaya yardımcı oldu.
Binlerce vasıflı işçinin bölge dışında daha güvenli yerlere gitmek istemesiyle sanayide ortaya çıkan ciddi işgücü açığını gidermek amacıyla UNDP bugüne kadar 1.200’den fazla depremzedeye mesleki eğitim verdi. Bu kapsamda, dış ticaret, mutfak sanatları, yazılım tabanlı halı tasarımı, kaynakçılık, CNC (Bilgisayarlı Sayısal Denetim) operasyonu ve çağrı merkezi gibi yüksek talep gören sektörlerde 40’tan fazla kısa süreli kurs verildi. Bugüne kadar, kursları bitirenlerden 319’u (225’i kadın olmak üzere) istihdamda yerini aldı.
Küçük işletmelerin faaliyet gösterebileceği alanlar yaygın bir şekilde tahrip olduğu için, UNDP buna bir çare olarak Malatya, Diyarbakır, Şanlıurfa ve Kilis’te toplam yedi adet ortak kullanım alanını yeniledi ve gerekli teçhizatla donattı. Bu ortak alanlar, şirketlere yeniden üretim yapabilecekleri bir yer sağlamanın yanı sıra çocuk bakımı ve işletmecilik hizmetleri de sunuyor.
Bugüne kadar elde ettiği başarılı sonuçlardan hareketle UNDP, 5 Şubat 2024 tarihinde, Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası ile ortaklaşa bir kadın iş geliştirme merkezi kurmayı planladığını açıkladı. Buradaki amaç, eğitim, koçluk, mentorluk ve destek hizmetlerinin yanı sıra, kadın liderliğindeki işletmeler için ortak bir çalışma alanı sağlayarak kadınların finansal anlamda daha güvende olmasını ve deprem sonrası toparlanma çalışmalarına daha fazla katkıda bulunmasını sağlamak.
Bakım hizmetlerinin yeniden sağlanması
Yaşanan depremler yaşlılar, engelliler ve diğer hassas gruplara yönelik bakım hizmetlerini sekteye uğratmakla kalmayıp aynı zamanda binlerce insanın yeni engellere sahip olmasına neden oldu. Milyonlarca kişide kalıcı travma söz konusu. UNDP, bu ihtiyaçları karşılamak üzere, Birleşik Krallık tarafından sağlanan bir fonla Adıyaman, Hatay ve Kahramanmaraş’ta “erişilebilir toplum merkezleri” inşa etmek ve gerekli teçhizatla donatmak için belediyelerle ortaklık kurdu. Bu kapsamda, bakım hizmetlerinin mobil olarak sunulabileceği özelleştirilmiş otobüsler de tedarik etti. Kahramanmaraş’taki merkez 13 Aralık 2023’te açıldı. Adıyaman ve Hatay’daki merkezler ise sırasıyla 7 Şubat 2024 ve 8 Şubat 2024 tarihlerinde açılacak.
UNDP ayrıca Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile birlikte çalışarak Adıyaman ve Kahramanmaraş’taki konteyner kentlerde yaşlılar ve engelliler için rehabilitasyon merkezleri inşa etti ve bu merkezlere ekipman ve personel sağladı.
Engelli kişilerin desteklenmesi UNDP için temel bir mesele olmaya devam ediyor. Kore tarafından sağlanan finansmanla UNDP, 5 Şubat 2024 tarihinde, Malatya’da ortopedik cihaz ve protez üretimi için bir merkez kurmak ve tekerlekli sandalye ve diğer yardımcı cihazların onarımı için mevcut bölge merkezini genişletmek üzere çalışmalara başladı. Bu kapsamda ayrıca, ampute kişilerin ve diğer engellilerin iş bulmalarına yardımcı olmaya yönelik eğitimler de verilecek.
UNDP, bunlara ek olarak Hırvatistan’dan sağladığı fonla Hatay’da kapsayıcı eğitim için bir model oluşturmak amacıyla bir ilkokulu yeniden inşa ediyor ve engelli çocukların akranlarıyla birlikte eğitim alabilmelerini sağlamak için Adıyaman, Kahramanmaraş ve Malatya’da başka okulları da yenilemeyi planlıyor.
Atık ve enkaz yönetiminin iyileştirilmesi
Depremlerde çöken binalar, 100 milyon metreküp hacminde olduğu tahmin edilen büyük enkaz yığınları yarattı. Şehir merkezlerinin çoğunda enkaz temizleme çalışmaları tamamlanmış olsa da, şehir dışındaki bölgelerde yer alan 86 depolama alanında uygun şekilde işlenmeyi bekleyen enkaz yığınları var. UNDP, Japonya ve Kuveyt’ten sağladığı fonlarla Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya’da kurulacak örnek moloz geri dönüşüm tesisleri için ekipman tedarik ediyor. Bu bağlamda en önemli öncelik, tehlikeli atıkların güvenli bir şekilde işlenmesini sağlamak.
Buna ek olarak UNDP, depremlerden en çok etkilenen belediyelere, toplam değeri 3 milyon ABD dolarının üzerinde olan atık yönetimi ekipmanı ve diğer acil ihtiyaç malzemeleri sağlamış durumda. Bunlar arasında dört sokak süpürme aracı, iki çöp kamyonu, 680 galvanizli çöp konteyneri, hasarlı araçlara yönelik yedek parçalar ve 250 seyyar tuvalet ve duş bulunuyor. Bu çalışmalar, geçici yerleşim yerlerinde kullanılmak üzere bir itfaiye aracının Malatya’ya teslim edildiği 5 Şubat 2024 tarihi itibarıyla devam ediyor.
Tehlike altındaki kültürel mirasın korunması
Felaketin vurduğu bölge, binlerce yıl öncesine dayanan benzersiz zenginlikte bir tarihi mirasa ev sahipliği yapıyor ve burada ortaya çıkan kültürel mozaik, çeşitliliği yansıtan kıymetli bir sembol niteliğinde. UNDP, bölgede tehlike altında olan kültürel mirasın korunmasına yardımcı olmak amacıyla, arkeoloji müzelerine değerli eserleri muhafaza etmeleri için konteynerler sağladı. Ayrıca, hasar gören kültürel miras varlıklarının belgelenmesine yardımcı olmak için kamera ve drone da tedarik etti.
Kültürel mirasın korunabilmesi için afet sonrasında yapılması gereken restorasyonların maliyetinin 2 milyar ABD dolarının üzerinde olduğu tahmin edilirken, UNDP 8 Aralık 2023 tarihinde “Kültürel Mirasa Sahip Çık (Save the Legacy)” sloganıyla küresel bir kitlesel fonlama kampanyası başlattı. Kampanyanın amacı, bugüne kadar 4 milyon ABD doları tutarında bağış sağlanan restorasyon kampanyasına yurt dışından da katkıda bulunulmasını teşvik etmek. UNDP, yerel geleneklere dayanan geçim kaynakları düşünüldüğünde, somut mirasın yanı sıra somut olmayan mirasa da odaklanmış durumda.
Vinton, “UNDP olarak, depremzedeler için normale dönüşün yalnızca güvenli ve emniyetli bir yaşam alanına sahip olmak değil, aynı zamanda gelir getiren geçim kaynaklarına erişebilmek ve kendini bağımsız hissetmek anlamına da geldiğinin farkındayız. Bu amaca yönelik çalışmaların devam edebilmesi için ortaklarımıza da cömertliklerini sürdürmeleri çağrısında bulunuyoruz.” dedi.
