2024’ün güzel bir yıl olması dileğiyle, ilk köşe yazıma; bu yıl 100. yılını kutlayacak olan Türkiye Ormancılar Derneği (TOD) ile başlamaktan ulvi bir sevinç duymaktayım. “Cumhuriyetimizin 100. Yılı’nda TOD Orman ve Av Dergisi ne mutlu ki benimle 25 sayfalık bir röportaj yapmıştı. Böylesi anlamlı bir yılda, bu özel sayıda babamın ruhunu şad ettikleri için, vesile olan kıymetli öğrencileri ve meslektaşlarına teşekkürü bir borç bilirim. RE Books Arts arşivime kaydedeceğim. Köşe yazımda da duygularımı aktaracağım” ifadelerimle de sözümde durmanın huzurunu yaşıyorum. “Kızının Gözünden Prof. Dr. Faik Yaltırık” başlıklı söyleşiyi gerçekleştiren Doç. Dr. Murat Alan Bey ve Hayriye Ertuğrul Hanım ile çalışma sürecimizde çoğu çalışmalarımda duyduğum gibi sanki babam hayatta imiş hissindeydim. Kendileri ile telefon görüşmelerimiz, yazışmalarımız, meslekî bilgileri ve saygıları ile çok duygulandım, dergiler ile 2024 TOD takvimini gönderme nezaketinde bulunan Serkan Aykut Bey ile olan yazışmalarımızda da aynı hislerdeydim.
Bu sürecin başlamasına vesile olan Nejat Çelik Bey, Prof. Dr. Zeki Kaya, Antalya’da Türkiye Ormancılar Derneği’nin Danışma Kurulu Toplantısı’nda çabalarıma değinildiğini ifade eden Serdar Yegül Bey, babamı kadirşinaslıkla söyleşisinde dile getiren Can Hayat Özyurt gibi beni duygulandıran değerli öğrenci ve meslektaşlarına teşekkür ederim, kıymetli yorumlarını da arşivledim. Murat Alan Bey, babamın değerli öğrencilerinden Atilla Kurmuş Bey’in 4 sayfalık el yazısı ile kaleme aldığı “Prof. Dr. Faik Yaltırık Hocam (Bir Anı)” yazısını bana ilettiğinde de çok mutlu oldum. Arşivime aldım, bu yıl içerisinde babamla ilgili yazıları, çalışmaları teker teker yayınlamaya çalışacağım. Bana bu çabalarımda destek olan orman teşkilatımızın değerleri üyelerine, ağaç ve doğasever kıymetli dostlarımıza teşekkür ederim.
Orman ve Av dergileri ile Farkındalık
2023 yılının Orman ve Av dergileri bende önemli bir farkındalık yarattı. Babamdan yadigar tüm yerli ve yabancı kitap, dergi, defter, ajanda, harita, dia, fotoğraf, mektup gibi kıymetli belge ve eserlerin pek azını RE Books Arts kitaplığıma kayıt edebilsem de en azından tasnif edebildim. Şimdilik üç mekânda. Bu sistem beni biraz zorlasa da zamanla ve sabırla daha düzene gireceğini düşünüyorum. Çalışma odalarımdan birinde iki tane ciltlenmiş Orman ve Av dergileri durmaktaydı. Sayfa sayfa incelemeye fırsatım olmamıştı. Bir fırsatını yakalayarak Orman ve Av dergilerinin 1951-1954 yılları arasında ciltlettirmiş olduğu sayılarını incedim. İçinde yazılarının, yapmış olduğu tercümelerinin olduğunu da gördüm ve okudum, tercüme etmiş olduğu Revue Forestère Française ormancılık mecmuaları da arşivimde. Onları da bu “farkındalık gözü” ile inceleyeceğim.
Cildin birinin içinden bir arkadaşından gelen, 1954 tarihli mektup çıktı. “Senden mecmua için yazı isteyecekler” diye bir paragraf var. Bir başka sayfanın içinden bir iplik yumağı çıktı. Annesinin terzihane döneminden diye düşünüyorum. “Almanya’dan Notlar” yazıları ise şöyle bir sürpriz yaşattı:
“Türkiye’de botanik biliminin duayenlerinden biri olarak kabul edilen Prof. Dr. Faik Yaltırık’ın 1951 yılında çıktığı Avrupa yolculuğunda tuttuğu günlük ve çektiği fotoğraflar, vefatından 4 yıl sonra “Avrupa Seyahat Notlarım – 1951” isimli e-kitapta toplandı. RE Books Arts Yayınevi’nden çıkan kitap, okuyucularını 70 yıl öncesinin Avrupa’sına götürüyor. Yaptığı 15’ten fazla yeni tür tanımlaması ve yayınladığı kaynaklarla Türkiye’de botanik biliminin gelişmesine önemli katkılar sağlayan Prof. Dr. Faik Yaltırık’ın henüz 21 yaşındayken çıktığı Avrupa seyahatinde tuttuğu günlük ve çektiği fotoğraflar, “Avrupa Seyahat Notlarım – 1951” isimli e-kitapta bir araya getirildi. Üniversite eğitimi için sınıf arkadaşları ile birlikte Yunanistan, İtalya, İsviçre, Almanya, Belçika ve Fransa’ya seyahat eden Faik Yaltırık’ın, yolculuk boyunca içinde birçok detaya yer verdiği günlüğe ve bu deneyimlerini ölümsüz kıldığı kendi objektifinden fotoğraflara yer verilen kitap; okuyucularını 2. Dünya Savaşı’ndan yeni çıkmış Avrupa’ya götürüyor. Günümüzün ulaşım ve iletişim araçları ile kıyaslandığında hayli sınırlı bir dönemde çıktığı bu yolculukta Avrupa’da karşılaştığı gündelik hayatı kişisel yorumlarıyla tanımlayan Yaltırık’ın kitabı, kızı Rengigül Ural tarafından herhangi bir yazım müdahalesi yapılmadan yayına hazırlandı. Ahenkli bir dile sahip olan kitap, özellikle botanik alanında bilim insanı olmak isteyen genç akademisyenlere ilham verecek bilgiler içeriyor.”
Babamın 1951 yılında tuttuğu günlüğü ve çektiği fotoğrafları içeren kitabı yayınlamış ve yukarıda aktarıldığı gibi bir basın bülteni ile tanıtımını yapmıştık. Ciltli Orman ve Av dergileri içindeki “Almanya’dan Notlar- Faik Yaltırık – İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi son sınıf öğrencisi” yazıları ile Prof. Dr. İsmail (Eraslan) amcanın bu konuda kendi cephesinden yazdıkları da “Avrupa Seyahat Notlarım – 1951” e-kitabı ile bağlantılı. Yayınlamış olduğum Nisan Prens (aslında İnsan Prens), Sinema Prens ile yayına hazırladığım Sakura Prenses ve Parantez Prens çocuk e-kitaplarım (aslında Büyükada’dan Büyüklere Masallar) ile TOD’un 100. yılına özel çocuk, gençlik etkinlikleri düzenlenirse, kitaplarım ve çizimlerimle destek olmayı görev bilirim. Kitaplarımın amacı; doğaya duyarlı nesiller yetiştirme farkındalığı yaratmak. Babam bu kitaplarda Akçaağaç Dede olarak geçiyor. Bu bağlamda, konu ile ilgili birçok güzel yorum içinde kıymetli bir öğrencisinin görüşlerine de yer vermeliyim:
“Türk Botanik Profesörü Faik Yaltırık hocamın kitapları ile girmiştim bitkilerin dünyasına. Şimdi ise biricik kızının dünyadaki tüm adalara sevgi ve barışı getiren peri masallarıyla yola devam ediyorum. Ne muhteşem bir dil Rengigül Hanım, ne büyük mutluluk, harikulade! #Nisan Prens # Prince Avril” Duygu Geçkin, 30 Kasım 2020
“Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye Ormancılığı ve Geleceği”
Murat Alan Bey, 100. Yıl için derneğin çıkardığı “Cumhuriyetin 100. Yılında Türkiye Ormancılığı ve Geleceği” adlı yayını gönderdi. Editörler ve yazarlar arasında kendisi de yer almakta. 652 sayfalık bu kıymetli eser içindeki tüm çalışmalar büyük emek ve bilgi içeriyor – “Türkiye’de Ağaçlandırmaların Geçmişi ve Geleceği” Doç. Dr. Murat Alan, Doç. Dr. Fatih Temel, Orm. Yük. Müh. Rumi Sabuncu – gibi. Babamın kıymetli asistanlarından, 2021 yılında “Türkiye’deki Fosil Ağaçlar Üzerine” Prof Dr. Ünal Akkemik ile Söyleşi’ yaptığım Ünal Bey, kadirşinaslığı ve çalışkanlığı ile babamı ve annemi yaşarken de mutlu etmişti. Prof. Dr. Ünal Akkemik’in “Cumhuriyetin 100. Yılında Orman Botaniği Alanındaki Gelişmeler” konulu çalışmasında 48 yerde “Yaltırık” geçiyor.
“Prof. Dr. Faik Yaltırık tarafından Dendroloji I (Gymnospermler) ve Dendroloji II
(Angiospermler) adlı kitaplar 1988 yılında yayınlanmıştır.
Prof. Dr. Faik Yaltırık ve Prof. Dr. Asuman Efe 1.baskısı 1994, 2.baskısı 2000 yılında olmak üzere Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü için Dendroloji kitabı yazmıştır.
Prof. Dr. Faik Yaltırık tarafından Türkiye Meşeleri Teşhis Kılavuzu adlı kitap 1984 yılında yayınlanmıştır.
Prof. Dr. Faik Yaltırık – Flora of Turkey and The East Aegean Island (veya Türkiye Florası) yazılmasında önemli katkıları olup Quercus, Tilia, Acer, Frangula, Rhamnus, Ilex, Pistacia, Cercis, Diospyros, Fraxinus, Ligustrum, Olea, Osmanthus, Phillyrea, Juglans, Pterocarya, Fagus, Quercus, Carpinus, Corylus, Alnus ve Populus cinslerinin revizyonunu yapmış ve Sistematik Botanik alanına büyük katkılar sağlamıştır. Atatürk Arboretumu ve ISTO Herbaryumunun kuruluşunda önemli görevler üstlenmiştir. 1957-1997
Prof. Dr. Faik Yaltırık odunsu bitkilerden aşağıda verilenleri revize ederek floranın yazımına büyük katkı sağlamıştır.
Cilt 2: Tilia L., Acer L., Frangula Miller, Rhamnus L., Ilex L., Pistacia L.
Cilt 3: Cercis L.
Cilt 6: Diospyros L., Fraxinus L., Ligustrum L., Olea L., Osmanthus Lour., Phillyrea L.
Cilt 7: Juglans L., Pterocarya Kunth., Fagus L., Quercus L., Carpinus L., Corylus L., Alnus Miller, Populus L.
Son yıllarda yeni orman fakültelerinin açılmasıyla birlikte orman botaniği alanındaki bilim insanlarının sayısı da artmış, flora ve vejetasyon çalışmaları da yaygınlaşmıştır. Orman botaniği alanındaki bilim insanları da, aşağıda da verildiği gibi, çok sayıda yeni tür, yeni kayıt ve yeni fosil tür tanımlamaları yapmışlardır. Cumhuriyet döneminin en büyük kazanımlarından olan bilimsel araştırma ortamının yaratılması sonucunda bitki sistematiği açısından teşhis edilemeyecek hiçbir tür kalmamıştır. Örneğin, 1950’li yıllarda meşe örnekleri yurtdışına teşhis için giderken Faik Yaltırık hocamızın çalışmalarıyla günümüzde bütün meşe türleri tanımlanabilmektedir. Benzer şekilde tüm türlerin teşhisleri yapılabilirken her geçen gün yeni yeni türler tanımlanmaktadır.
Orman Botaniği Alanında Çalışan Bilim İnsanlarının Tanımladıkları Yeni Türler ve Kayıtlar
Yeni türler: Farklı üniversitelerdeki orman botaniği alanında çalışan bilim insanları tarafından yapılan flora ve vejetasyon çalışmaları sonucunda tespit edilen yeni türler:
- Acer cappadocicum Gleditsch var. stenocarpum Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Acer divergens Pax var. trilobum Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Acer hyrcanum Fisch. & Mey. subsp. keckianum (Pax) Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Acer hyrcanum Fisch. & Mey. subsp. tauricolum (Boiss. & Bal.) Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Acer hyrcanum Fisch. & Mey. subsp. sphaerocaryum Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Acer monspessulanum L. subsp. ibericum (Bieb.) Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Acer monspessulanum L. subsp. subsp. cinerascens (Boiss.) Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Acer monspessulanum L. subsp. subsp. oksalianum Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Alnus g1utinosa (L.) Gaertner subsp. antitaurica Yalt. (Yaltırık, 1982)
- Alnus g1utinosa (L.) Gaertner subsp. barbata (C.A. Meyer) Yalt. (Yaltırık, 1982)
- Centaurea yaltirikii N. Aksoy, H. Duman & A. Efe (Aksoy, Duman, Efe, 2008)
- Centaurea yaltirikii N. Aksoy, H. Duman and A. Efe subsp. dumanii N. Aksoy and A. Efe (Aksoy, Ataşlar, Efe, Güneş, 2010)
- Cercis siliquastrum L. subsp. hebecarpa (Bornm.) Yalt. (Chamberlain, Yaltırık, 1970)
- Fontanesia philliraeoides Labill. subsp. fortunei (Carr.) Yalt. (Yaltırık, 1978)
- Frangula alnus Miller subsp. pontica (Boiss.) Davis & Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Fraxinus angustifolia Vahl. subsp. syriaca (Boiss.) Yalt. (Yaltırık, 1978)
- Fraxinus ornus L. subsp. cilicica (Lingelsh.) Yalt. (Yaltırık, 1978)
- Marsdenia erecta R.Br. var. fl ava Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Pistacia eurycarpa Yalt. (Yaltırık, 1967)
- Quercus ithaburensis Decne subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge & Yalt. (Hedge ve Yaltırık, 1982)
- Rhamnus kayacikii Davis & Yalt. (Davis ve Yaltırık, 1967)
- Salix purpurea L. subsp. leucodennis Yalt. (Yaltırık, 1988)
Yeni Kayıtlar: Orman botaniği alanında çalışan bilim insanları tarafından yapılan flora ve vejetasyon çalışmaları sonucunda tespit edilen ülkemiz için yeni kayıtlar:
8.Eriolobus trilobatus (Labill. Ex Poir.) M.Roem (Yaltırık, 1966)
Odun anatomisi: Bu alan ülkemizde sistematik bir şekilde Prof. Dr. Burhan Aytuğ’un öncülüğünde kurulmuş ve bütün orman fakültelerinde yaygınlaşmıştır. Arkeolojik ve güncel odunların tanımı yapıldığı gibi odun özellikleri ile ekolojik değişkenlerin ilişkilendirilmesi yoluyla ekolojik odun anatomisi konularında da önemli çalışmalar yapılmıştır (Örneğin; Kayacık ve Aytuğ, 1968; Aytuğ, 1970; Yaltırık, 1971; Şanlı, 1978, 1988, 1989; Efe, 1998; Merev ve Yavuz, 2000; Serdar, 2002; Merev, 1998, 2003; Erşen-Bak, 2006; Akkemik ve diğ., 2007, 2019; Serdar ve Gerçek, 2007; Akkemik ve Metin, 2011; Yaman, 2011; Akkemik ve Yaman, 2012; Cihan ve Akkemik, 2013; Yaman ve diğ., 2013; Akkemik, 2015; Akkemik ve Genç, 2016, Erşen Bak ve Merev, 2016; Koçer ve diğ., 2022).
Early Miocene 23-18 myö Quercoxylon yaltirikii Akkemik Akkemik, 2021c
Fenoloji: Ülkemizde ilk fenolojik çalışma Prof. Dr. Hayrettin Kayacık tarafından Belgrad Ormanında gerçekleştirilmiştir (Kayacık, 1957). Sonrasında, İstanbul çevresindeki doğal bitkilerin çiçek açma zamanlarının verildiği çalışma (Aytuğ ve Yaltırık 1966) ve Akkemik ve diğ. (2006) adlı çalışma ile meşelerde halka oluşumu izlenmiştir. Gelinen noktada, bazı alanlarda uluslararası seviyede devam eden çalışmalar yanında eksik kalan alanlar da bulunmaktadır. Bunlardan taksonomik revizyon, genetik ve fizyoloji alanında çalışmalar sınırlı kalmıştır. Fen fakültelerinde önemli revizyon çalışmaları bulunmasına karşılık özellikle ağaç ve çalıların revizyonunda Prof. Dr. Faik Yaltırık’ın çalışmalarının devam etmesi önem taşımaktadır. Sistematik genetik ve fizyolojik çalışmalar ise henüz sınırlı oranda yapılmakta olup bu alanlara yoğunlaşılması, odunsu bitkilerin revizyonu ve ağaçların yaşamsal olaylarını konu alan fizyolojik süreçler ve iklim değişikliği gibi konulara ağırlık verilmesi önemlidir. Son yıllarda fıstıkçamlarında yıllık halka gelişimi ve iklim arasındaki ilişkileri inceleyen çalışma, iklim değişikliği etkilerini anlamak için önemli sonuçlar ortaya koymuş ve analizleri halen sürmektedir. İklim değişikliği ve farklı ağaç türlerinin yıllık halka analizleriyle ilgili çalışmalar devam etmektedir.
Aksoy, N., Ataşlar, E., Efe, A., Güneş, N., 2010. Centaurea yaltirikii subsp. dumanii subsp. nov. (C. sect. Pseudoseridia, Asteraceae) in Marmara region of Turkey. Journal of Food, Agriculture & Environment 8 (3&4): 1212-1215.
Aksoy, N., Duman, H., Efe, A., 2008. Centaurea yaltirikii sp. nov. (Asteraceae, C. sect. Pseudoseridia) from Turkey. Nordic Journal of Botany 26: 53-56.
Chamberlain, D.F. ve Yaltırık, F., 1970. Cercis L. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 3.Pp: 8-9.
Davis, P.H., Yaltırık, F., 1967. Rhamnus L. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 2. Pp: 526-541.
Hedge, I., Yaltırık, F., 1982. Quercus L. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 7. Pp: 659-683.
Yaltırık, F., 1966. Belgrad orman vejetasyonunun floristik analizi ve ana meşcere tiplerinin kompozisyonu üzerine araştırmalar. Tarım Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü yayınları, sıra no: 436, seri no: 6.
Yaltırık, F., 1971. Yerli Akçaağaç (Acer L.) türleri üzerinde morfolojik ve anatomik araştırmalar,
İ. Ü. Yay. No.1661, O. F. Yay. No. 179 Bozak Matbaası. 232 s.
Yaltırık, F., 1967. Acer L. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 2. Pp: 509-519.
Yaltırık, F., 1967. Frangula Miller. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 2. Pp: 525-526.
Yaltırık, F., 1967. Pistacia L. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 2. Pp: 544-548.
Yaltirik F., 1967. A new taxon for Marsdenia L. in Turkey: Marsdenia erecta (L.)R. Br. var. flava Yalt. Acta Biologica Turcica 17: 41–43.
Yaltırık, F., 1978. Fontanesia Labill. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 6.Pp: 146-147.
Yaltırık, F., 1978. Fraxinus L. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 6. Pp: 147-154.
Yaltırık, F., 1982. Alnus Miller. In (Ed. P.H. Davis) Flora of Turkey. Cilt 7. Pp: 691-694.
Yaltırık, F., 1988. Türkiye florası için yeni birsöğüt türü: Salix purpurea L. subsp. leucodermis
Yalt. subsp. nova lstanbul Üniversitesi Orman Fak. Dergisi. 38(A-2): 92-98.”
Türkiye Ormancılar Derneği (TOD)’un 100. yılı dolayısıyla; ağırlıklı olarak 2024 yılı planları içindeki yazılarımın da bu doğrultuda olacağını düşünüyorum. Ormanlarımıza hizmet eden, orman ve doğayı seven, koruyan her bireye saygı ile.
